Beýik Seljuk Türkmen döwleti...

Täzeje
AKG [off]

08.08.2024 / 16:11
En iyi arkadasym .G.

https://tk.wikipedia.org/wiki/ ... s.svg

Paýtagty: Merw, Nişapur, Reý, Yspyhan.

Dini: Yslam.

Dolandyryjylar: Kagan, Soltan, Şa.

Başlangyç şahsyýet: Seljuk beg (960-1009) Soňky şahsyýet: Ahmet Sanjar (1118-1157)

Taryhy bellikler

Dańdanakan söweşi (1040) Malazgirt söweşi(1071) Katwin söweşi (1141) Sanjaryň Oguzlar tarapyndan ýesir alynmagy (1153)

Seljuklylardan öň:

Gazna döwleti. Günbatar Garahanlylar. Buweýh ogullary. Gündogar Rim hökümdarlygy

Seljuklylardan soň:

Horezmşalar döwleti. Anadolydaky seljuk döwleti. Ildeňizliler. Zeňňiler. Artykly begligi. Türkmen taryhynyň üçünji eýýamynda uly öwrülişigi Beýik Seljuk döwletiniň döremegi bilen baglanyşdyrmagyň taryhy ähmiýeti bardyr. Çagry begiň we Togrul begiň döreden Beýik Seljuk döwleti gysga döwrüň içinde Günbatara, kiçi Aziýa tarap ummasyz giňişliklere ýaýraýar. Bu döwlet dargandan soň, onlarça özbaşdak döwletler döreyär.

Mälik şa aradan çykandan soň (1092) Horasanda Sanjara mäliklik wezipesi berlipdir. Şeýlelikde Sanjar hem meşhur atalary Çagrybeg, Alp Arslan ýaly Seljuk türkmenleriniň Horasandaky döwletiniň başyna geçipdir. Merw şäherinde oturyp hökümdar eden Mälik Sanjar otuz iki ýaşynda, ýagny 1118-nji ýylda gündogarda turan birtopar Seljuk türkmenleriniň häkimligine garşy, baş galdyrlan gozgalaňlary basyp ýatyrmak bilen özüniň bu ägirt döwletiň soltanlygyna tarap aýgytly ädimleriniň ilkinjisi ädipdir.

Seljuk döwletine ýarym garaşly, garaşsyz onlarça döwletler ozalky ýoluny dowam edipdirler. Beyik Seljuk türkmen döwletiniň esaslandyrylmagynda uly ähmiýetli waka bolan Daňdanakan söweşinden soňra Seljuklar häzirki Mary welaýatynda uly maslahat geçiripdirler hem-de tabyn eden ýerlerini neberäniň agzalarynyň arasynda peýdalanypdyrlar. Şu paýlanyşykda Eýranyň Tabes we Kerman welaýatlary Gurda berlipdir. Türk taryhy çeşmelerinde onuň ady Kabert hökmünde geçip onun “Gurt” manysynda gelýändigi barada aýdylýar. Gurt Dawut Çagry begiň ogly bolupdyr. Oňa gara Arslan hem diýlipdir.

Gaznalylaryň Daňdanakanda ýeňilmeginden soňra Seljuklar günorta tarapa akgyn edip başlapdyrlar. Bu döwürde Kerman Büweýhi hökümdary Ebu Kalijar Merzubanyn gol astynda bolupdyr. Togrul beg Reý şäherine girenden soň esgerleriniň bir toparyny Kermana gönderipdirler. Seljuklar bu ýere gelip käbir etraplary özüne boýun egdiripdirler. Emma buweýhiler olara garşy söweşde ýeňiş gazanyp birnäçe ýyllap kermandaky ýagdaýy öz peýdalaryna saklamagy başarypdyrlar, ýöne Gara Arslan 1048-nji ýylda Demirgazyk Kermany özüne tabyn etmagi başarypdyr. Şeýlelikde Kermanda Seljuk türkmen döwletini esaslandyrypdyrlar. Kermana köp mukdarda türkmen ilaty göçüp gelipdir. Kermandaky Seljuk türkmen döwleti Mälik Gurt Kermana häkim bolanda Arabystan ýarymadasynyň gündogaryndaky oman ülkesi Büweýhileriň golastyndady. Hazynalara baý bu ülke derrew Gurduň ünsüni özüne çekipdir. Ony boýun egdirmek maksady bilen gurt ýörişe başlapdyr. Seljuk türkmenleriniň taryhynda ikinji sapar deňiz ýörişini amala aşyran Mälik Gurt Ummana häkim bolupdyr. 1062-nji ýylda Kermanyň günbatarynda ýerleşýen Fars welaýatyny eýeläpdir. Gurt Kermana häkim alyp barypdyr. Häkimiýet alamaty bolan hökümdar saýawanyny ýanyndan goýmandyr. Onuň ýüzünde Seljuk neberesiniň alamaty bolan ok-ýaýyň şekili bolupdyr. Mälik Gurt öz dolandyran welaýatynda özbaşdak bolsa-da Beýik Türkmen Seljuk Soltanlaryna tabynlykda bolupdyr. Mälik Gurt Mälik şa garşy söweşde wepat bolýar.

Tagta bolsa Soltan şa çykypdyr. (1074) Mälik şanyň Kermana ýöriş eden wagty Soltanşa Berdesir şäherinde gizlenipdir. Soňra gymmat bahaly sowgatlar bilen Mälik şany garşylap, onuň gyzyna öýlenipdir. Ol Kermanda 12 ýyllap döwleti dolandyrypdyr. 1085-nji ýylda bolsa aradan çykýar. Şondan soň tagta Turan şa gecipdir. (Gurduň ogly). Turan şa kermandaky Seljuk türkmen döwletini 13 ýyllap dolandyrypdyr. Ol adalatly hökümdar bolupdyr. 1097-nji ýylda Turanşa hem aradan çykýar, onuň ogly Eýran şa tagta oturypdyr. Onun döwründe ilat horluk çekipdir.

Horasanda ýaşaýan oguzlaryň Kermana aralaşmagy bu ýerdäki türkmen Seljuk döwletiniň gowşamagyna hem-de onuň ýykylmagyna täsir edipdir. 1181-nji ýylda Oguzlar Berdesir basyp alýarlar. Şeýlelikde Kermanda 136 ýyl dowam eden Kermandaky türkmen Seljuk döwleti 1187-nji ýylda öz ornuny ýitirip, döwlet ýykylypdyr.

Dolandyryjy Şalary:

Togrul beg [ hakyky ady :Mikaýyl ogly Togrul ] unwany: Rukneddin, Ebu Talib, Beg, Soltan. Alp-Arslan [ doly ady: Dawut Çagry ogly Muhammet ] unwany: Abudeddewl Ebu Şuja, Soltan. I. Málik şa [ doly ady: Hasan ] unwany: Soltan Jelaluldewle weddin, Muzziddin, Ebul Feth, Málikşa. I. Mahmyt.[...] Unwany Nasireddin, Ebulkasym,soltan, Berkýaryk, (Muhammed Berkýaryk bin Málikşa. II. Málikşa. [...] Unwany: Muizziddin, Ebulfeth, Soltan. Muhammet Tapar [ Ahmet ] Unwany: Gyýaseddin, Ebu Şujja, Soltan. Sanjar: [ Ahmet ] unwany Muizzidin, Ebulharit, Soltan.

139

Forum | GÜRRÜŇDEŞLIK | Erkin mowzuklar

Gülkünç wakajyklar

Şu gün bagra bas ejeňi

"Hülle bolar, bir garyba don berseň"

"Hülle bolar, bir garyba don berseň"

SESSIZLIK

Hezreti Omaryň musulman bolmagy(8-nji bölim)

Lolular

Lolular

Hoşlaşyk aýdymy

Hoşlaşyk aýdymy