Emeli aňyň terjimesi.

💋 "Täsin we geň" hakykat: Ilkinji posalaryň haçan we näme sebäpden ýüze çykandygy anyklandy.

Asyl görüp otursak, romantiki posa – adam medeniýetiniň döreden zady däl-de, eýsem, bize uzakdaky primat
(maýmyn) ata-babalarymyzdan miras galan gadymy instinkt eken. Alymlar muny öňem çaklaýardylar, ýöne
bu hereketiň näçe wagt mundan ozal ýüze çykandygy we onuň başdan näme maksat bilen gerek
bolandygy barada kän jedelleşýärdiler.
Modelleşdirmäni ulanmak arkaly geçirilen täze gözleg, posalaryň häzirki zaman görnüşindäki adamlar
(Homo sapiens) ýüze çykmanka, has irki döwürde, ýagny adamlaryň we adam şekilli maýmunlaryň umumy
ata-babalarynyň entek Ýer ýüzünde aýlanyp ýören wagtynda dörän bolmagynyň mümkindigini görkezýär.

Tebigat medeniýete garşy
"Posalara ähli haýwanat dünýäsinde duş gelmek bolýar. Bu, ewolýusion (ösüş) taýdan çözülmeli
meseledir, sebäbi posalaryň ýaşaýyşa ähmiýetli artykmaçlyklary näbelli" – awtorlar "Evolution and
Human Behavior" žurnalynda çap edilen makalasyna şeýle sözler bilen başlaýarlar.
Dogrudanam, dünýäde öwrenilen medeniýetleriň ýarysyndan azragy biziň bilýän görnüşimizdäki posa
hereketini ulanýar. Bu fakt, gözlegçileri ony siwilizasiýanyň deňeşdirmede ýaşrak "oýlap tapmasy"
hasaplamaga mejbur edýärdi.
Bir gezekki posada näçe mikrob geçýär?
Emma belli hünärli alymlarda bu gipoteza garşy güýçli deliller bar. Primatologlar (primatlary
öwrenýän alymlar) şimpanzeleriň, bonobolaryň we orangutanlaryň posalara haýran galdyryjy derejede
meňzeş özüni alyp barşyna salgylanýarlar. Paleogenetikler bolsa neandertallaryň we kromañonlaryň
agyz boşlugyndaky mikroblary bir-birlerine geçirendigini anykladylar. Olary geçirmegiň iň ýönekeý
usuly bolsa, tebigy ýagdaýda, posadyr.

Ilkinji posa nädip senelendirildi
Oksford uniwersitetinden ewolýusion biolog Matilde Brindliň ýolbaşçylygyndaky alymlar topary
posalary öwrenmekde täze usul ulanypdyr. Ilki bilen, öwrenilýän obýekte takyk kesgitleme berildi:
posa – bu iýmit geçirmek bilen baglanyşykly bolan, "agyzdan agza" edilýän agressiw däl
aragatnaşykdyr. Bu, romantiki posany beýleki agyz arkaly aragatnaşyk görnüşlerinden
tapawutlandyrmaga mümkinçilik berdi. Mysal üçin, orangutan we şimpanze urkaçylary çagalaryna
çeýnelen iýmiti agyzdan agza berip iýmitlendirýärler. Käbir balyklar bolsa serişdeler we ýaşaýyş
gurşawy ugrundaky göreşde öz üstünligini tassykklamak üçin "posa görnüşini"ulanýarlar.
Soňra, alymlar häzirki zaman maýmyn görnüşlerine – şimpanzelerden babuinlere çenli – gözegçilik
edip, Baýes modellemesi atly statistik usuly ulandylar. Posany belli bir biologiki aýratynlyk
hökmünde kabul edip, model bu özüni alyp barşyň ösüşiniň köp sanly mümkin bolan ssenarilerini
synagdan geçirdiler. Maksat, primat ata-babalarynyň hem posalaşandygyny ähtimallygyny ýüze çykarmak.
Netijeleriň dogrudygyna we ynamlylygyna göz ýetirmek üçin, model 10 million gezek işe girizildi.
Netije haýran galdyryjy boldy: posa ilkinji gezek uly adam şekilli maýmunlaryň (gominidleriň) umumy
ata-babasynda, takmynan 21 million bilen 17 million ýyl mundan ozal aralygynda ýüze çykandyr.
"Bu, posalary ewolýusiýa nukdaýnazaryndan öwrenmäge ilkinji gezek ýakynlaşylmagydyr" – diýip,
Matilde Brindl "Live Science" portalyna beren interwýusynda aýtdy. "Biziň netijelerimiz,
dogan-primatlarymyzyň görkezen jyns taýdan özüni alyp barşynyň haýran galdyryjy dürlüligini beýan
edýän artýan işler toplumynyň üstüni ýetirýär."
Mundan başga-da, modelleme 84% ähtimallyk bilen neandertallaryň hem posalaşandygyny görkezdi. Bu
bolsa, paleogenetiki tapyndylar bilen doly ylalaşýar.

Ol näme üçin gerek?
Eger posa ewolýusion gural bolsa, onda ol nähili wezipäni ýerine ýetirýärkä? Gözlegçiler iki sany
esasy gipotezany teklip edýärler:
Nätanyşlar bilen öpüşmekden saklanmak has gowudyr. Howply "çmmok". Dodakdan posa arkaly
angina (bogaz agyrysy) ýokuşmagy mümkin.
Önügme (Reproduktiw) Baha bermek: Ýakyn aragatnaşyk, potensial hyzmatdaşyň saglygy, genetiki
laýyklygy we immunitet ulgamynyň ýagdaýy barada maglumat berip biljek himiki signallary (agyz
ysyny) duýmaga mümkinçilik berýär. Başgaça aýdylanda, posa hyzmatdaşy yskap we onuň dadyny
"duýmaga" mümkinçilik berýär.
Sosial funksiýa: Posa, primatlarda sosial baglanyşyklary güýçlendirýän — ýagny özara bir biriniň tüýlerni daramakdan
(gruumlingden) ösüp çykan bolmagy mümkin. Ol biziň ata-babalarymyza hoşniýetliligini görkezmäge,
dawa-jenjelden soň ýaraşmaga, ýoldaşlyk baglanyşyklaryny güýçlendirmäge mümkinçilik beripdir. Agzyň
mikroflorasyny bir-birine geçirmek hem primatlar maşgalasynda immuniteti güýçlendirmäge kömek
edýär. Çünki kiçijik bir bölek "hapa" (mikrob) olaryň peýdasyna bolýar.
Gysgaça aýdylanda, indiki gezek söýgüliňiz bilen öpüşeňizde ýatda saklaň: siz diňe bir oňa däl,
eýsem, on millionlarça ýyl mundan ozal Ýer ýüzünde ýaşan uzakdaky ata-babalaryňyz bilen hem
birleşdirýän bir dessura gatnaşýarsyňyz.

Hemde mikroplary paýlaşýandygyňyzy unytmaň...