Premium
 BAYOGUL [off]
 21.05.2024 / 18:41
 Aldamak aňsat biz ýaly sadalary

Sahara çöli dünýäniň iň uly yssy çöli we Antarktidadan we Arktikadan soň üçünji uly çöl. Ol Demirgazyk Afrikada ýerleşip, materigiň uly böleklerini öz içine alýar. Aslynda, 9,200,000 inedördül kilometre ýa-da Hytaýyň meýdanyna deňdir. Sahara Demirgazyk Afrikanyň köp bölegini öz içine alýar. Çöl Marokko, Alžir, Çad, Müsür, Liwiýa, Mali, Mawritaniýa, Nigeriýa, Günbatar Sahara, Sudan we Tunis ýurtlaryny öz içine alýar.

Beduin sözi arap badawī sözünden gelip çykyp, “çöl ýaşaýjysy” manysyny berýär. Bu ýeriň çarwa halklary Demirgazyk Afrikada we ýakyn Gündogarda göçüp barýarka çölüň daşynda aýlanyp, möwsüme we jemgyýetiň zerurlyklaryna baglylykda tebigy baýlyklaryň golaýynda çadyr düşelgelerini döredýärler. Beduin çarwalary çopan däpleri, şeýle hem dilden aýdylýan şygryýetiň baý taryhy bilen tanalýarlar.

1922-nji ýylyň 13-nji sentýabrynda Liwiýanyň El Azizia şäherinde Saharanyň iň ýokary temperaturasy 136 gradusa deňdigi hasaba alyndy.

Göz öňüne getirşiňiz ýaly, çöl arheologiki we paleontologiki täsinliklerden doly. Alymlar tarapyndan 6000 ýyllyk megalit daş tegelekleri we Saharanyň gaýa suratlary bilen birlikde özboluşly dinozawr galyndylary tapyldy. Geçen ýyl bolşy ýaly, Sahara oazisinde 80 million ýyllyk dinozawryň galyndylary tapyldy. “Mansourasaurus shahinae” diýlip atlandyrylan bu dinozawryň uzynlygy 33 fut, agramy 5,5 tonna diýip hasaplanýar.

Hawa, hakykatdan hem, Sahara çöli esasan gaýaly hamala landşaftlaryndan durýar. Aslynda, bary-ýogy 30% gum, galan 70% -i esasan çygly. Çölüň galan bölegi çäge deňizlerinden, daş platoslaryndan, duz tekizliklerinden, gurak jülgelerden, daglardan, derýalardan, akymlardan we oazislerden ybarat.

Emi Koussi, Çadyň demirgazygyndaky Tibesti daglarynda ýerleşýän galkan wulkanydyr. Wulkanyň işjeň taryhynyň subutnamasy bolan dürli lawa gümmezleri, silindr konuslary, lawa akymlary we maňlaýlary bar. Häzirki wagtda Saharanyň yssy çeşmeleri 37 gradusa çenli gyzdyrýar.

Çöl adamlaryň ýaşamagy üçin kyn gurşaw bolup biler, ýöne köp haýwan bu ýerde ýaşaýar. Düýeler, esasan, adamlar tarapyndan ulanylýandygy sebäpli, Saharada görjek esasy haýwanlaryňyzdyr. Şeýle-de bolsa, Saharadaky ýabany tebigatyň beýleki görnükli görnüşlerine tilkiler, garynjalar, Dorkas jerenleri degişlidir.

Çöldäki ýeke-täk süýji suw köli bolan Çad kölünden başga bularyň hemmesi duzly köllerdir. Şeýle hem Saharada 90-dan gowrak oazis bar. Ýöne olaryň 3,6 million mil aralyga ýaýramagy sebäpli, ol ýerlerden suw gözläp tapmak kyndyr.

Her 41,000 ýyldan Sahara çöli çöl bilen sawanna otlarynyň arasynda gezekleşýär. Munuň sebäbi, Demirgazyk Afrikanyň Mussonynyň ýerleşişini üýtgedýändigi we şonuň üçin Saharanyň landşaftynyň düýpgöter üýtgemegine sebäp bolýandygy, Günüň daşyndan aýlananda ýeriň okundaky bir pese gaçma sebäpli ýüze çykýar

Teswir ýazmak üçin Içeri giriň ýa-da Agza boluň →!